Heel Nederland kent Leidens Ontzet, maar wie weet nog dat Alkmaar de eerste Nederlandse stad was die een Spaanse belegering tijdens de Tachtigjarige Oorlog weerstond? Deze mijlpaal in onze geschiedenis lijkt – onterecht – bij velen uit het geheugen verdwenen.

Stedelijk Museum Alkmaar brengt hier vanaf 8 oktober 2012 verandering in. Tijdens de jaarlijkse viering van Alkmaars Ontzet opent het museum de opstelling Victorie! Het Beleg van Alkmaar in 1573. De bloeiperiode die daarna inzette, komt aan bod in – de eveneens nieuwe vaste presentatie – De Gouden Eeuw van Alkmaar. Naast de fonkelnieuwe museumzalen presenteert het museum een heringericht entreegebied met uitnodigende gevel, foyer, Museumwinkel en uitgebreid Cultuurcafé.

‘Van Alkmaar de Victorie’ luidt de uitdrukking. Alkmaar was de eerste Nederlandse stad die het machtige Spaanse leger tijdens de Tachtigjarige Oorlog wist te weerstaan. Na zeven lange weken van ontberingen in de drassige Hollandse grond staakten de Spanjaarden op 8 oktober 1573 definitief hun Beleg van Alkmaar. De overwinning gaf de Nederlandse opstandelingen moed; na Alkmaar weerstonden ook andere steden de Spaanse troepen, waaronder een jaar later Leiden. Alkmaars Ontzet luidde een reeks belangrijke historische gebeurtenissen in die uiteindelijk leidden tot het ontstaan van de onafhankelijke Republiek der Verenigde Nederlanden en de bloeiperiode van de Gouden Eeuw.

Provinciestad tegenover machtige Spaanse vijand 
Victorie! Het Beleg van Alkmaar in 1573 brengt de Spaanse belegering van dag tot dag in beeld aan de hand van het bewaard gebleven ooggetuigenverslag van stadspensionaris Nanning van Foreest. Bezoekers maken kennis met figuren als geus Jacob, katholieke boer Dirk, protestantse stedeling Cornelia en Spaanse soldaat Juan. Zij maken duidelijk voor welke keuzes en dilemma’s men stond. De bevolking van Alkmaar was niet onverdeeld: sluiten we ons aan bij de Opstand van Willem van Oranje of gehoorzamen we de Spaanse landsheer Filips? Passages uit het dagboek van Nanning van Foreest, theatrale visualisaties, schilderijen van het Beleg, brieven, musketkogels, wapenuitrustingen en artillerie – waaronder een kanon uit ca. 1570 – geven een realistisch beeld van de strijd.

Skeletten belegstrijders 
Een bijzonder onderdeel in de presentatie is te danken aan een recente opgraving in Alkmaar. Archeologen troffen in 2010 twee historische massagraven aan op de Paardenmarkt. De skeletten uit de graven – waaronder een schedel met kogelgat – zijn het afgelopen jaar uitvoerig onderzocht door de Universiteit Leiden en het Nederlands Forensisch Instituut. En wat blijkt? Ze zijn afkomstig van belegstrijders. In de presentatie zijn enkele van deze bijzondere vondsten opgenomen.

Oude meesters van de Gouden Eeuw 
De bloeiperiode die na de victorie inzette, komt aan bod in de museumzaal De Gouden Eeuw van Alkmaar. Bezoekers treden binnen in een wereld van ontwikkeling, welzijn, rijkdom. Te zien zijn onder meer schilderijen van Jacob Cornelisz van Oostsanen, Maarten van Heemskerck, Willem van de Velde (de Oude), Gerard van Honthorst, Pieter Jansz Saenredam en Jan de Baen. Uitzonderlijk is de grote collectie van Caesar van Everdingen de grootste schilder uit Alkmaar ooit. Van hem zijn negen schilderijen – waaronder twee imposante schuttersstukken – te zien.
Stedelijk Museum Alkmaar heeft voor de Gouden Eeuw-zaal diverse langdurige bruiklenen naar Alkmaar gehaald. Zo zijn uit het Rijksmuseum onder meer topstukken te zien van Jacob Cornelisz van Oostsanen en de broers Caesar en Allart van Everdingen.

Pronkzilver, glaswerk en Luthers kastje 
De oude meesters worden vergezeld door een collectie pronkzilver, waaronder zeven gedecoreerde tazza’s (drinkschalen) en zeventiende-eeuws porselein en glaswerk in alle soorten en maten. Een bijzonder object is een kast afkomstig van landgoed Nijenburg met mooie beschilderingen van Jezus en de Samaritaanse vrouw. De eigenaren – erven Van Foreest – noemden het meubel het ‘Luthers kastje’ vanwege de ongewone afbeeldingen aan de binnenkant: een kerkinterieur en portretten van bekende hervormers.

OPERA Amsterdam 
De nieuwe museumzalen zijn onderdeel van een grootscheepse modernisering van Stedelijk Museum Alkmaar. Vanaf 8 oktober 2012 presenteert het museum tevens een heringericht entreegebied met uitnodigende gevel, foyer, Museumwinkel en uitgebreid Cultuurcafé. Daarnaast is op de bovenste verdieping een educatieve ruimte gerealiseerd. Het entreegebied en de presentatie De Gouden Eeuw van Alkmaar zijn ontworpen door OPERA Amsterdam. Ontwerpbureau Schneemann Neuhaus maakte het ruimtelijk ontwerp van Victorie! Het Beleg van Alkmaar in 1573, het inhoudelijk concept is afkomstig van Duinzand Projecten. De komende twee jaar zal Stedelijk Museum Alkmaar ook de overige museumzalen gefaseerd moderniseren en herinrichten.

De eerste fase van de modernisering is mede mogelijk gemaakt door de gemeente Alkmaar, 8 October Vereeniging ‘Alkmaar Ontzet’, ABN AMRO, Stichting Victor Heiloo, Stichting Vrienden en Schutters van Stedelijk Museum Alkmaar, Vereniging Rembrandt, VSBfonds, Mondriaan Fonds en diverse andere fondsen, sponsoren en donateurs. Stedelijk Museum Alkmaar wordt structureel gesteund door Rabobank Alkmaar e.o.

Fotograaf: Mike Bink